دوران 1
ویژگیهای جغرافیایی و اقلیمی منطقه
محل مورد
نظر برای طراحی، در بخش 15، شهرداری تهران واقع میباشد. مطالعه ویژگیهای اقلیمی
برنامه حاضر، بر اساس احصا 15 ساله (1344-1359 هـ . ش) درج شده در ایستگاه کلیماتیک
مستقر در نمایشگاه بینالمللی تهران انجام مییابد. ایستگاه نمایشگاه بینالمللی
در ارتفاع 1541 متری با عرض جغرافیایی 57
35 شمالی و طول جغرافیایی 25 51
رسم گرفته است.
در ابتدا
توضیحاتی کلی در مورد موقعیت جغرافیایی آبادی تهران آورده شده و آنگاه به تفصیل
ویژگیهای اقلیمی منطقه مورد تماشا بررسی شده است.
هدف از این
مطالعات دستیابی به اطلاعاتی است که از طریق آن، میتوان معماری بناهای مورد نظر
را تا حد امکان با شرایط و مقتضیات اقلیمی انطباق داد و شرایط زندگی و یا بهرهگیری
از فضاهای مجموعه را با وضعیت آب و هوایی محیط تنظیم نمود.
1-1-
خلاصه روند دویست ساله توسعه و گسترش آبادی تهران
شهر تهران
از حدود دویست واحد زمان ( پیش که پایتخت آگاهانیدن شد تا به امروز تحولات بسیاری را از سر
گذرانیده است و طی ادوار جوراجور توسعه، به کلان شهر کنونی تبدیل شده است. شهر تهران
عمدتاً در سه مقطع انبساط یافته است؛ اول باب زمان صفویه و قاجاریه، دوم در زمان
پهلوی اول و سوم باب زمان پهلوی دوم. حرکت طبیعی گسترش شهر تهران طی دوران صفویه و قاجاریه
و به سمت حکومت رسیدن رضاشاه، دچار تحولات جدیدی شد. وسعت شهر تهران طی اوقات کوتاه
حکومت وی به سمت سرعت افزایش یافت و از حدود 24 کیلومتر مربع در سال 1301 هـ . ش به
حدود 45 کیلومتر مربع در واحد زمان ( 1320 هـ . ش رسید. یعنی مساحت آبادی باب ظرف کمتر از 20
سال، تقریباً تاخت برابر شد. هسته مرکزی شهر نیز حرف توجه به سمت جاذبه شمال شهر و
شمیرانات به جانب آن کشیده میشود، به طوریکه امروزه مرکز تهران از بازار به خیابان
انقلاب تغییر مکان داده است، یعنی 4 کیلومتر حرکت کرده است. در نقشههای گسترش شهر
تهران در دورههای مختلف، این تغییرات به سمت وضوح دیده میشود. جمعیت آبادی تهران باب طی
سالهای 1166 هـ . ش تا 1365 هـ . ش از بیست هزار نفر به 6 میلیون نفر رسید. یعنی
300 برابر و وسعت آبادی از 2/7 کیلومتر مربع به سمت 620 کیلومتر مربع رسید یعنی وسعت شهر
76 جلو شد. (1)
1-1-1-
تاریخچه هسته تاریخی آبادی تهران و مرحلهها توسعه فیزیکی شهر تهران
آوازه تهران
برای نخستین پاس در یکی از نوشتههای تئودوسیوس یونانی در حدود اواخر سده پیش از
میلاد به عنوان یکی از اراضی ذکر گردیده و قدیمیترین سند فارسی رد مورد تهران
حاکی از ثانیه است که روستای تهران قبل از سده سوم هجری قمری بود داشته است پس از
تاخت مغول و جنگهای اندرون شهر ری رو به ویرانی گذاشت (599 هجری قمری) و تهران رو به
گسترش نهاد و سیمای آبادی را به خود گرفت. ترقی و رشد شهر نشینی در تهران از دوره
صفویه آغاز شد و باب دوران شاه طهماسب صفوی در تهران بناهای تازه و کاروانسراها و
برجها و باروهای مستحکم بنا گردید.
تهران 4
دروازه به نامهای دروازه شمیران دولاب شاه عبدالعظیم و قزوین فضای کالبدی به وسعت
4 کیلومتر مربع را حدوداً اسم پایین حصار طهماسبی قرار داشت.
محلات
عودلاجان، بازار، سنگلچ، چال میدان و ارگ سلطنتی از بخشهای قدیمی شهر به سمت شمار میآیند
باب آن زمان تمام اراضی تهران تا شهر روی و نواحی غربی و شرقی از مزارع پوشیده بود.
باب اوایل
دوره قاجاریه دو باب دیگر به نامهای باب دولت و عمدیه در این محدوده حصار
ایجاد شد در واحد زمان ( 1200 هـ . ق آقا محمدخان قاجار در تهران به صفت نشست و تهران
رسماً پایتخت کشور شد. و تحولات زیادی را سبب گردید. تشکیل سلطنت پهلوی سیمای شهر
تهران را پاس دیگر دستخوش تحولات زیادی کرد و افزایش جمعیت و به تبع آن ازدیاد وسائط
نقلیه شهری انگیزه گسترش بی وقفه ساخت و ارغنون در اطراف تهران شد تا جائیکه تمامی 77
آبادی حقیقت در پهنه اطراف تهران زیر پوشش شهر تهران رسم گرفت.
به علت
گران صیرورت زمین باب داخل شهر گرایش ایجاد شهرکهای اقماری در اطراف تهران را گسترش
انصاف سیر صعودی جمعیت و توسعه فیزیکی سعه شهر 4 کیلومتر مربعی را در بدو سلطنت
فتحعلی شاه قاجار را به 18 کیلومتر مربع در زمان ناصرالدین شاه و 46 کیلومتر مربع
در زمان رضاشاه و 9/716 کیلومتر مربع باب حال اسم را بوجود آورده است.
2-1-1-
قالب جمعیتی آبادی تهران
قریب به دو
قرن از گسترش آبادی تهران و افزایش سریع جمعیت آن میگذرد.
در
حدود سال 1210 هـ . ق (بلدیه تهران که از
چهار محله تشکیل شده بود) آمار حدود 50 هزار آدم را تخمین زده شده است و اولین
سرشماری باب سال 1262 شمسی جمعیت شهر 482/106 نفر و باب سال 1365 تعداد 6042584 نفر
که محدوده مناطق بیستگانه شهرداری را حاوی میشده است.
جمعیت
ایران بر اساس آمارگیری سال 1370 بالغ حرف 55837163 آدم در هر کیلومتر دارای بیشترین
میزان تراکم جمعیتی را باب کشور حاوی میشود.
با توجه به
اینکه در تمام کشور افراد 15 تا 64 ساله که در تولید ملی شرکت دارند، جمعیت فعال آن
کشور میباشند و گروههای زیر 15 سال و بالای 64 واحد زمان ( معمولاً استعمال کننده محسوب میشوند.
در این سرشماری جمعیت گروههای زیر 15 سال به سمت کل جمعیت تقریباً در تمام استانهای
کشور در صد بالایی را نشان میدهد.
2-1-
موقعیت جغرافیایی
شهر تهران
باب دامنه جنوبی کوههای البرز و حاشیه شمالی کویر مرکزی ایران، باب دشتی نسبتاً
هموار واقع شده که شیب ثانیه از خو به جنوب است و به وسیله دو رود اصلی کرج در
باختر و جاجرود در خاور همراه حرف رودهای فصلی جعفرآباد یا دربند، دارآباد، درکه و
کن که همگی از شمال به سمت جنوب جریان دارند، مشروب میگردد. شهر تهران از نظر
جغرافیایی در عرض شمالی 35 و 35 حرف 50 و 35 و طول خاوری 4 و 51 تا 33 و 51 قرار
دارد و ارتفاعش در جنوب (پالایشگاه تهران) 1160 متر و در نواحی مرکزی (پارک شهر)
1210 واحد طول و باب شمال (سعدآباد) 1700 متر است. دشت تهران به طور کلی دارای ماء و
هوایی گرم و خشک است و فقط نواحی شمالیاش که در دامنههای کوهستان البرز واقع
است، اندکی متعادل و تر میباشد.
هوای شهر
تهران در تابستان حار و خشک و در زمستان آرام و سرد است. حداکثر دمای ثبت شده
حدود 44 درجه و کمینه 8/14- درجه و متوسط سالیانه آن حدود 7/16 درجه سانتیگراد است.
متوسط بارندگی حدود 320 میلیمتر و دامنه تغییرات ثانیه از 200 حرف 400 میلیمتر، از
سالی به واحد زمان ( دیگر نوسان دارد. از تماشا زمین لرزه، تهران جزء منطقهها پرزیان (8 تا 10
درجه مرکالی) محسوب میگردد.
3-1-
موقعیت طبیعی
شهر تهران
در بخشی واقع شده، که از نظر طبیعی بزرگترین تغییرات را باب کنار خود دارد. دریای
مازندران باب بعد جغرافیایی 120 کیلومتری محدوده تهران قرار دارد. رطوبت و بارندگی
زیاد در ساحلها آن، نواحی باطراوت شمالی را ایجاد نموده و هوای معتدل را به طرف جنوب
هدایت میکند. آل جبال البرز، تهران را از ساحلها دریای مازندران جدا نموده و
پرسپکتیو کوهستانی شمال آبادی را به وجود میآورد. منطقه تهران باب دامان بلندترین
ارتفاعات البرز قرار گرفته، که از خو به سمت جنوب دارای شیبتندی میباشد. برودت
هوای کوهستان و اختلاف درجه ثانیه با دشتهای گرم منطقه جنوب تهران، وزش باد خنکی را
از جانب خو به سمت جنوب باعث میشود. در قبله شهر تهران ناحیه بیابانی قرار گرفته و
هوای آن گرم و خشک است. در اقبال غربی دشت قزوین رسم گرفته که یکی از مناطق
حاصلخیز جنوب کوههای البرز را تشکیل میدهد.
4-1-
پهنهبندی خطر زمین تزلزل در تهران
مطالعات
زمینشناسی نشان میدهد که اصولاً آبادی تهران در منطقه زلزله خیز قرار دارد و با
توجه به سمت این نکته، لازم است که باب ساخت و سازهای تهران به این نکته توجه کامل شود.
اما در همین رابطه بخشهایی از گستره تهران باب مناطقی از پهنه زمین تزلزل قرار
دارند که لازم است از ساخت و ارغنون در این مناطق اجتناب شود. این مناطق عموماً در
شمال تهران متمرکز شده و مجموعهای از این نقاط نیز در قبله شهر تهران به جانب غرب
تمرکز یافتهاند. لذا باب تمامی طراحیها، مسئله زلزله خیزی باید مد تماشا قرار گیرد.
در ایران فعالیتهای مختلفی جهت شناسایی این پدیده مخرب صورت گرفته، که باب نهایت
منجر به سمت تدوین آئیننامه طرح و محاسبه ساختمانها در برابر زلزله (نشریه تعداد 82
مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن) شده است. با تدقیق به این آئیننامه، سازه باید حتیالامکان
با پلانی ساده و قرین طراحی گردد. همچنین باید دارای سیستم فلزی یا بتنی باشد و
قدرت انتقال نیروهای زلزله را داشته باشد.
5-1-
ویژگیهای اقلیمی
آبادی تهران
با توجه به موقعیت خاص جغرافیائی از ماء و هوای کاملاً متفاوتی در درازا سال برخوردار
است و با توجه به این موضوع بررسی اقلیمی تهران را باب یک مجموعه آماری نمیتوان
آرم داد، تهران به 5 صفت اقلیمی تقسیم شده است لذا با در نظر گرفتن این مطلب
تنها احصا مرتبط به حوزه مورد نظر بررسی شده است.
1-5-1- حرارت
بر اساس
امار تحلیل شده 15 ساله ایستگاه نمایشگاه بینالمللی تهران، سردترین ماه سال، دی
حرف کمینه 4/3- درجه و گرمترین ماه تیر با حداکثر 4/33 درجه است. برای گرمایش با
تدقیق به حرارت پایین میتوان از وسایل مکانیکی خصوصاً سنخ غیر مرطوب آن در
ساختمانها استفاده کرد. به کوه طور کلی آب و هوای صفت شمالی تهران در تابستان نسبتاً
مناسب و در زمستان بارد است. مطلق درجه تاب ثبت شده باب طی 15 سال در حوزه شمالی
کمینه 5/13- درجه و حداکثر مطلق 39 درجه است. میانگین آزاد درجه حرارت در فصول
مختلف سال در این حوزه از 5/7- حرف 7/35 تغییر میکند.
2-5-1-
میزان بارش
حرف اساس
آمار بارندگی دوره 15 ساله (1344 حرف 1359) در حوزه شمالی آبادی تهران، میزان بارندگی
در این منطقه از 300 تا 500 میلیمتر در فصول مختلف سال متغیر بوده است و حداکثر
میزان بارندگی باب اسم اسفند به میزان 82 میلیمتر است. باب ماههای آذر، دی و بهمن،
بارندگی در این حوزه متداول است. ماههای خرداد، تیر، مرداد و شهریور با بارندگی
محدود از کم بارانترین ایام در این صفت میباشد. حرف توجه به جدول میانگین دمای
روزانه و باران ماهانه، فصل خشک حوزه شمالی، از ماه تیر آغاز شده و تا شهریور ادامه
مییابد. حداکثر مطلق درج شده بارندگی طی یک اسم در این حوزه 185 میلیمتر است و
میانگین مجموع بارندگی سالیانه باب طی این 15 ساله 409 میلیمتر اعلام شده است.
3-5-1-
رطوبت نسبی
متوسط
حداکثر میزان رطوبت نسبی در صفت شمالی مربوط به ماههای آذر و دی است که میزان
رطوبت به 76 تا 79 درصد میرسد و حداقل آن مرتبط به سمت ماههای تیر، مرداد، شهریور میباشد
که این میزان بین 40 تا 43 درصد است. از ارتباط بین میزان رطوبت و دما استنباط میگردد
که ماههای سرد این صفت دارای رطوبت کافی و در فصول گرم از میزان رطوبت کاسته شده
و در حدود نامناسبی رسم دارد.
4-5-1-
روزهای یخبندان
آمار
میانگین دوره 15 ساله حوزه شمالی نشان میدهد که در این حوزه در طول سال به طور
اسم 73 روز یخبندان طی ماههای آبان الی اسپند به وقوع میپیوندد که حداکثر آن در
اسم دی و حداقل آن در ماه آبان گزارش شده است.
5-5-1-
روزهای بارانی
تعداد
روزهای بارانی که در آن بیش از 1 میلیمتر در حوزه شمال تهران باران باریده است، بر
اصل احصا 15 ساله مورد مطالعه، به صورت میانگین 57 روز میباشد. حداکثر بارش که
باب طی یک ماه باریده، باب طی این دوره آماری 185 میلیمتر و طی یک روز 5/24 میلیمتر
گزارش شده است. در طی آمار درج شده 15 ساله باب ماه شهریور در این حوزه بارش نبوده
و بیشترین بارش باب باب ماه اسفند با میانگین 9 روز میباشد...