فضاهای ورودی بناهای سنتی

خرید این محصول

» :: فضاهای ورودی بناهای سنتی

مقدمه:

 با نگاهی اجهالی به فضاهای ورودی بناهای اسلامی ایران خاصه یزد این موضوع به سمت ذهن خطور می کند که وسعت این فضا و تحلیل و حتی معرفی این فضاها از یک پروژه‌‌ی  انفرادی دانشگاهی فراتر رفته و به یک تحقیق علمی حرف نفرات بیشتر و کار مداوم و دامنه دار تبدیل خواهد شد حرف این حال من در این پروژه ی تحقیقی سعی کرده‌ام هم مشاهدات و بررسی‌ها خود را سهیم گردانم و از عکس های زنده ای که خود برداشته مادر استفاده نمایم و هم از منبع‌ها مرتبط که از مرکز اسناد میراث فرهنگی یزد شبر آورده ام استفاده نموده و هم چند کروکی از مفاهیم را برای فهم بهتر و ارایه ی دقیق تر تنظیم نمایم انشاءا… که باب این مهم موفق بوده باشم.

 ضمناً ذکر این نکته بایسته است که تمام تحلیل های اثر شده در زیر عکس ها برداشتهای شخصی حرف توجه به مطالعه ی مبسوط اینجانب راجع به ورودی بناهای سنتی می باشد. خلاصه این که من این تحقیق مختصر را به هفت بخش تقسیم نموده و راجع به هر بخش جدا توضیح و معرفی نموده ام. و در انتها عکس ها و کروکی ها را با توجه به سمت داشته هایم ارایه نموده ام.

پیش درآمد

ما در فضاهای ورودی ابنیه ی سنتی وقتی به گذشته بر می گردیم خصوصاً در معرفی ورودی فضاهای مساجد اولیه فقط به نوعی ورودی بسیار ساده برخورد می کنیم بنام آستانه یا در گاهی که در واقع نوعی نماد تعریف آسان ی فضای اندرون و جدا کردن آن از  بابت خارج آلبوم بوده است و از لحاظ کارکردی بازهم فضایی عبوری که از طریق آن بر مسجد دسترسی پیدا می کرده اند از جاذب آنکه پشت از طی قرون و زمانها این ورودی آسان بر هفت بخش یا سلسله مراتب ورودی که به شرح آن در پی می آید تقسیم شده است.

11 پیش خانه ( جلوخان) 12 بیش اسم 13 درگای  14 هشتی 15 دالان  16 ایوان ( در بعضی بنا) 17 ساباط

اسم بعد از معرفی ورودی بناهای مهم به شرح و بسط هر یک از این فضاهای ورودی و اجزاء تشکیل دهنده ی آنها می رسیم.

بناهای مهم و ورودی های آن

مسجد- مدرسه- هزار (بقعه)- کاروانسرا- باغ- کاخ- خانه – حمام

مساجد: انواع مساجد را از دید خصوصیات ساختمانی فضاهای ورودی به سه گروه می توان طبقه بندی کرد. 1- مسجدها جامع که فضاهای ورودی آنها حرف طراحی از پیش تعیین شده و طراحی شده ساخته شده اند و زمان ایجاد آنها یا فضاهای ورودی آنها از دوره ایلخانان به بعد بوده است این مساجد کما بیش دارای همه یا بیشتر اجزا های فضاهای ورودی و عناصر آنها بوده اند و تمام اصول طراحی و آل مراتبی باب آنها رعایت شده است. دوم: مسجدها بزرگ و متوسطی که تنها برخی از اجزای ورودی تکامل یافته دارند کمابیش تمام مساجدی که دروه های ما پیش ایلخانیان ساخته شده اند از این چنین هستند و سوم اینکه مساجدی که تمام فضای ورودی آنها تنها شامل یک درگاه یا یک آستانه و سردر بوده است مانند مساجد پیشوا اسلام.

اهدافی که در طراحی فضاهای ورودی مورد تدقیق بوده اند و قید اصول سلسله مراتب و اجزا و عناصر در آنها بکار گمارده شده است را که عزب در بهترین مسجدها از لحاظ فضای ورودی می توان یافت بدین شرح است:

1- دخول به سمت صحن (حیاط) یا شبستان در ادامه جهت قبله

2- ابتدا ورود به سمت ساحت و سپس ورود به خوابگاه و گنبد سرا ( در مساجد درونگرا)

3- ورود به صحن باب ادامه محور تقارن ساحت یا در راستاهایی به موازات آن

نکته: باب بعضی از مسجدها که ورود به صحن در ادامه محور قرین بنابر جهت گیری مسجد نسبت به فضای اطراف معبر میسر نمی شد این بغرنج را با طرای تونل یا دالانیهای حل می نموده اند.

1- دخول به فضاهای داخلی مسجد با طمأنینه و به تدریج نه ناگهانی.

2- حل مسئله ی اختلاف جانب بین آسه قبله و محور معبر یا میدان متصل به مدخل مسجد در فضای ورودی.

3- درا نتها مشخص کردن جایگاه دخول به مسجد برای کسانی که در فاصله ای دور قرار دارند.

نکته: فضاهای ورودی مساجد برون گرا – مساجدی که صحن ندارند- دارای اجزای کمتری نسبت به مسجدها درونگرا می باشد.

مدرسه ها: مدارس از لحاظ خصوصیات فضای ورودی به دو گروه برازنده تقسیم است:

1-  آموزشگاه های کوچک یا متوسط که فضای ورودی آنها نسبتاً ساده و از تاخت یا چند جز تشکیل شده است . 2- آموزشگاه – سجده‌گاه های ارجمند بسان مسجد – مدرسه ای سپهسالار تهران – یا مسجد مدرسه ی آقا بزرگ کاشان که فضای ورودی آنها کما بیش به فضاهای ورودی مسجدها جامع شبیه است.

برخی از اهداف ترکیب طراحی شده ی فضای ورودی مدارس بزرگ دارای طراحی ماست معمارانه به شرح زیر می باشد:

1- ورود به حیاط مدرسه در امتداد محوری مستقیم.

2- دخول باب امتداد یکی از محورهای تقارن حیاط.

3- ورود با طمأنینه و به سمت تدریج به فضای درونی مدرسه.

4- حل مسئله ناهماهنگی بین جهت قبله با جهت معبر یا میدان کنار مدرسه.

در مسجد – مدرسه های که فضای سجده‌گاه در آنها به سمت قدری وسیع بود که بنا از کارکرد عبادی قابل بررسی ای باب شهر برخوردار بود سعی می کردند صحن مسجد - مدرسه را مانند مساجد در امتداد قبله بسازند و باب مواردی که بین تعبیرگر و جهت قبله و ورودی آموزشگاه اختلاف بوجود می آمد سعی می کردند این معضل را توسط طراحی جانب گیری ورودی و طراحی تونل حل کنند.

زیارتگاه ها: این مزارها از لحاظ کارکردی به 2 دسته تقسیم می شدند.

1) بقعه هایی که فضای اصلی مزار دوست فضای کناری پیرامون آن است.

2) بقعه هایی که به سبب اهمیت کارکردی در طول زمان و به تدریج توسعه یافته و بافت های دیگری نظیر مهمانسرا- بازارچه- مسجد و سایر ابنیه در کنار آنها ساخته شده است. مانند آستان مبارک حضرت امام رضا(ع)- آلبوم ی حضرت معصومه (س)- مجموعه امپراطور نعمت الله وحی در گرگان ….

توجه: اکثر بقعه ها در نمونه ی اول به صورت برون گرا طراحی می شدند ولی باب نمونه دوم باز هم ورودی ها دارای سلسله مراتب و تشریفات مانند طراحی مسجدها و مدرسه ها بوده اند.

کاروان سراها: کاروان سراها حرف دو دسته تقسیم می شدند:

1) کاروان سراهای درون شهری    2) کاروان سراهای برون شهری

1) در مورد کاروان سراهای درون شهری می توان این چنین حرف که این کاروان سراها معمولاً در کنار معابر اصلی شهرها نظیر بازارها طراحی می شدند، این کاروان سراها معمولاً حداقل دارای2 ورودی بوده اند و تعدادی از آنها3 یا حتی4 ورودی داشته اند.

انگیزه طراحی2 یا بیشتر ورودی برای این کارون سراها دسترسی آسان تر عابرین و کاسبین به گذرگاهها اطراف و دخول و خروج آسان تر بوده است. دیگر نکته این که این کاروان سراها معمولاً فاقد جلوخان و پیش طاق برخلاف مساجد و آموزشگاه های بزرگ بوده است که علت آن را هم می توان بها بالای زمین در این مکان ها و در داخل شهرها و در بافتن هایی نظیر بازارها دانست.

2) کاروان سراهای برون شهری، این کاروان سراها برخلاف سلف خلف خویش یعنی کاروان سراهای اندر شهری فقط و فط دارای یک وردی ثانیه هم ورودی مستقیم و آسان الوصول بوده اند و برخلاف کاروان سراهای درون شهری دارای پیش طاق نیز بوده اند علت تک ورودی بودن این نوع کاروان سراها کنترل رفت وآمد و در نتیجه ایجاد امنیت کالاها و مسافران بوده است.

باغ:

1) بستان های میوه که معمولاً باب حومه ی شهرها بوده اند که دارای ورودی ساده ای بودند که تشکیل شده است از یک درگاه و یک درب ورودی.

2) باغ هایی که باب داخل شهرها و حاشیه انها قرار داشته اند و به منظور اقامت دائم یا موقت اعیان و رجال ساخته می شدند.

این بستان ها عموماً دارای سلسله درجات ورودی بوده اند.

معمولاً ساختمانی در کنار ورودی این بستان ها بوده است که به نام عمارت سردر شناخته می شده است و برای استفاده ی خدمه ی باغ بوده است و عمارت کوشک که بنایی برون گرا بوده و در وسط بستان قرار داشته است که پیرامون ثانیه را فضای سبز فراگرفته و دارای4 ظاهر بوده است.

کاخ: فضای ورودی و سردر کاخ بسیار مهم بوده است و اهمیت آن چنان بوده که ار یک کاخ فاقد یک فضای ورودی بسیار حرف شکوه بوده ترجیح می دادند که یک برابر خان که گاه به صورت میدان بوده است برای آن بسازند.

خانه: فضای ورودی خانه ها به سمت تبعیت از اهداف مذهبی و اجتماعی به صورتی طراحی می شده است که افراد به صورت ناگهانی و یکمرتبه وارد فضای خانه نشوند و همچنین از فضای ورودی- درگاه یا هشتی- به سمت فضای داخلی خانه دید مستقیم بود نداشته باشد.

بسیاری از سرا ها از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده بودند و معمولاً بعد از درب ورودی وارد هشتی و از هشتی دو جاده جداگانه منشعب و به هر کدام از فضاهای درونی و برونی منتهی می گردید.

در تاخت راه ها و شهرهایی که آدم از لحاظ اجتماعی از تاخت بیگانگان یا تعدی زورمندان در پناه نبودند فضای ورودی خانه ها را به شکل ساده و بری تزئینات می ساختند که احضاریه توجه نکند.

حمام: به سمت نظر می رسد مهمترین آماج در ترکیب و طراحی فضای ورودی آبزن ها، جلوگیری از تبادل حرارتی ناخوشایند و غیرقابل کنترل بین فضای بیرونی و فضای اندر آبزن بوده است تا به این ترتیب هوای داخل از حرارت کافی برخوردار باشد. باب مواردی که شکل زمین به گونه ای بود که امکان طراحی و احداث یک مسیر نسبتاً طولانی وجود داشت، حتی الامکان مسیر حرکت را طولانی می کردند و در طی مسیر یک یا قید تغییر جهت ایجاد می کردند. باب سردر ورودی بسیاری از حمام ها که نقش‌هایی مرتبط به داستان های شاهنامه از تمام تصاویری از رستم و سهراب ترسیم می کردند.

بهر دوم

اجزای تشکیل دهنده ورودی های سنتی

مقدمه:

هر فضای ورودی از یک یا چند بخش تشکیل می شده است که هر کدام دارای خصوصیات کارکردی یا نهادین بوده اند.

1) پیش خان: فضای وسیع و بزرگی است که در جلوی پیش طاق بعضی از بناهای مهم و بزرگ مانند مسجد تام یزد طراحی می شده است. یکی از اهداف ایجاد پیش خان اهمیت بخشیدن به سمت فضای ورودی بنا و تمایز آن از فضاهای اکناف می بوده است. بدنه‌های پیش خانه ها را معمولاً طراحی می کردند آن نما از پیش خان که فضای ورودی بنا باب ثانیه قرار داشت از بهترین طراحی برخوردار بوده است. در برخی موارد که پیش خانه باب امتداد یک میدان ممکن بوده که موجب بشود حدود پیش خان از فضای میدان تأثیر پذیرد، باب این چهره با طراحی یک عنصر معماری مانند دست انداز یا سکو حد ی پیش خان را تعریف می نموده اند.

2) پیش طاق: پیش اسم فضایی سرپوشیده و نیمه باز مانند ایوان است که باب جلوی آستانه ورودی طراحی و ساخته می شده است در بعضی از موارد در شهرهای مختلف به پیش طاق همان پیشخوان یا پیش خان گفته می شده است. باب بعضی از موردها در کنار دو جرز این پیش طاق ها دو سکو طراحی و در نظر گرفته می شده است. عموماً اوج پیش طاق از ارتفاع سایر سطوح مجاور ان بیشتر بوده است. باب بعضی از موارد نادر مانند سجده‌گاه جامع یزد ارتفاع پیش طاق به حدود چند برابر سطح مجاورش می رسیده است.

معمولاً پیش اسم ها دارای تزئینات بسیار زیاد بوده اند- معمولاً کاشی- و معمولاً باز کتیه ی ایجاد بناگر را در زیر یا قسمتی از این پیش اسم ها قرار می داده اند.

درگاه: فضای کوچکی که در ورودی در آن رسم می گیرد درگاه صفت می شود.

از لحاظ ساختمانی درگاه فضایی است که در دو سوی ثانیه دو جرز یا دیوار رسم گرفته است و چهارچوب در ورودی در آن نصب می شود و اسم درگاه را نعل درگاه گویند به شکل قوس یا افقی است. طاق های قوسی شکل معمولاً حرف آجر و طاق های افقی اغلب با کمک تیرچوبی ساخته می شده اند و عمق آستانه غالباً در اکثر بناها حدود5/0 متر است اما تا5/1متر نیز می رسیده است.

هشتی (کریاس): هشتی یا کریاس فضایی است که باب بسیاری از انواع فضاهای ورودی قرار می گرفته است و یکی از کارکردهای آن تقسیم مسیر به تاخت یا چند جبهه بوده است.

نکته ای که باب اینجا مورد بحث است در بناهایی که هشتی آنها عزب یک راه داشته هشتی کارکرد یک فضای تقسیم را نداشته است بلکه فضایی برای انتظار و شکوه مسیر ورودی ساختمان کاربرد داشته است.

هشتی ها غالباً دارای نقشه هایی به شکل هشت ضلعی- نیم هشت- مستطیل بوده اند، از تزئینات هشتی می استطاعت به سمت کاشی کاری- کاربندی و غیره اشاره نمود.

دالان: دالان آسان ترین جزء فضای ورودی است که تأمین ارتباط و دسترسی بین دو مکان، مهمترین کارکرد اصلی آن به شمار می آید.

در برخی از انواع بناها تغییر امتداد مسیر عبور در دالان صورت می گرفته است و به این ترتیب مسئله ی محرمیت را توسط دالانی که ادامه غیرمستقیم به سمت حیاد ختم می شده است را حل می کردند.

عرض دالان ها بین2 تا5/3 متر و طول آنها بین2 تا10 متر بوده است.

ایوان: گاهی در بعضی از بناها به خصوص مسجدها ایوان نیز به آغاز بخشی از فضای ورودی در نظر و طراحی و ساخته می شده است.

(مسجد جامع یزد) و مسجد تام ورامین

ولی غالباً ایوان به عنوان یک فضای نیمه قید اسم اقامتی طراحی و ساخته می شده است.

ساباط: بخشی از فضای عبوری را که سرپوشیده و مسقف می شده است ساباط می‌نامیدند. این معبرهای سرپوشیده که در یزد به فراوانی ساخته می شده غالباً در شهرهای حار جهت ایجاد سایه و پدید آوردن فضای عبوری مطلوب برای حرکت و ایست طراحی و ساخته می شده است. معمولً ساباط در جلوی فضای ورودی بناهایی اسم می شد که فاقد جلوخان ارجمند بوده اند.

رواق: رواق فضایی سرپوشیده و نیمه باز و ممتد است که معمولاً جزء ورودی محسوب نمی شده ولی باب بعضی از بناها مانند مسجد تام یزد یکی از دهانه های ایوان حکم ورودی را نیز داشته و با فضای وردی ترکیب می شده است...

خرید این محصول